Chủ nghĩa dân túy (populism) là một loạt các quan điểm chính trị nhấn mạnh ý tưởng về “nhân dân” và thường đặt nhóm này cạnh “giới thượng lưu“. Nó thường gắn liền với tình cảm chống chính quyền và chống chính trị. Thuật ngữ này được phát triển vào cuối thế kỷ XIX và được áp dụng cho nhiều chính trị gia, đảng phái và phong trào khác nhau kể từ thời điểm đó, thường mang ý nghĩa miệt thị. Trong khoa học chính trị và các ngành khoa học xã hội khác, một số định nghĩa khác nhau về chủ nghĩa dân túy đã được sử dụng, và một số học giả đề xuất rằng thuật ngữ này nên bị bác bỏ hoàn toàn.
Một khuôn khổ chung để giải thích chủ nghĩa dân túy được gọi là cách tiếp cận lý tưởng: điều này định nghĩa chủ nghĩa dân túy là một hệ tư tưởng coi “nhân dân” là một lực lượng tốt về mặt đạo đức và đối lập họ với “tinh hoa”, những người được miêu tả là tham nhũng và ích kỷ. Những người theo chủ nghĩa dân túy khác nhau về cách định nghĩa “nhân dân”, nhưng nó có thể dựa trên các ranh giới giai cấp, sắc tộc hoặc quốc gia. Những người theo chủ nghĩa dân túy thường trình bày “tinh hoa” bao gồm cơ sở chính trị, kinh tế, văn hóa và truyền thông, được mô tả như một thực thể đồng nhất và bị buộc tội đặt lợi ích của chính họ và thường là lợi ích của các nhóm khác – chẳng hạn như các tập đoàn lớn, nước ngoài, hoặc người nhập cư – trên lợi ích của “người dân”. Các đảng dân túy và các phong trào xã hội thường được lãnh đạo bởi những nhân vật có uy tín hoặc thống trị, những người tự thể hiện mình là “tiếng nói của nhân dân”. Theo cách tiếp cận lý tưởng, chủ nghĩa dân túy thường được kết hợp với các hệ tư tưởng khác như chủ nghĩa dân tộc (nationalism), chủ nghĩa tự do (liberalism) hay chủ nghĩa xã hội (socialism). Do đó, những người theo chủ nghĩa dân túy có thể được tìm thấy ở các địa điểm khác nhau dọc theo phổ chính trị cánh tả-hữu, và tồn tại cả chủ nghĩa dân túy cánh tả và chủ nghĩa dân túy cánh hữu.
Các học giả khác về khoa học xã hội đã định nghĩa thuật ngữ chủ nghĩa dân túy một cách khác nhau. Theo định nghĩa về cơ quan phổ biến được một số nhà sử học lịch sử Hoa Kỳ sử dụng, chủ nghĩa dân túy đề cập đến sự tham gia rộng rãi của người dân vào việc ra quyết định chính trị. Một cách tiếp cận gắn liền với nhà khoa học chính trị Ernesto Laclau trình bày chủ nghĩa dân túy như một lực lượng xã hội mang tính giải phóng, qua đó các nhóm bị gạt ra ngoài lề xã hội thách thức các cấu trúc quyền lực thống trị. Một số nhà kinh tế đã sử dụng thuật ngữ này để chỉ các chính phủ tham gia vào chi tiêu công đáng kể được tài trợ bởi các khoản vay nước ngoài, dẫn đến siêu lạm phát và các biện pháp khẩn cấp. Trong diễn ngôn phổ biến – thuật ngữ này thường được sử dụng với nghĩa miệt thị (pejoratively) – đôi khi nó được sử dụng đồng nghĩa với mị dân (demagogy), để mô tả các chính trị gia đưa ra những câu trả lời quá đơn giản cho những câu hỏi phức tạp theo cách thức giàu cảm xúc, hoặc với chủ nghĩa cơ hội chính trị (political opportunism), để mô tả các chính trị gia tìm cách làm hài lòng cử tri mà không có sự cân nhắc hợp lý về cách hành động tốt nhất.
Vào những năm 1960, thuật ngữ này ngày càng trở nên phổ biến trong giới khoa học xã hội ở các nước phương Tây, và sau đó vào thế kỷ XX, nó được áp dụng cho nhiều đảng phái chính trị khác nhau hoạt động trong các nền dân chủ tự do. Trong thế kỷ XXI, cuộc đấu tranh về thuật ngữ này ngày càng gay gắt trong diễn ngôn chính trị, đặc biệt là ở châu Mỹ và châu Âu, vì nó được sử dụng để mô tả một loạt các nhóm cánh tả, cánh hữu và trung lập thách thức các đảng đã thành lập.
Từ nguyên và thuật ngữ
“Mặc dù thường được sử dụng bởi các nhà sử học, nhà khoa học xã hội và nhà bình luận chính trị, thuật ngữ “populism” (chủ nghĩa dân túy) đặc biệt mơ hồ và đề cập đến nhiều hiện tượng đa dạng đến khó hiểu trong các bối cảnh khác nhau”. (Margaret Canovan về cách sử dụng thuật ngữ chủ nghĩa dân túy, 1981).
Từ “chủ nghĩa dân túy” đã bị tranh cãi, dịch sai và được sử dụng để chỉ nhiều phong trào và niềm tin đa dạng. Nhà khoa học chính trị Will Brett đã mô tả nó là “một ví dụ kinh điển về một khái niệm bị kéo dài, bị mất hình dạng do sử dụng quá mức và sử dụng sai mục đích”, trong khi nhà khoa học chính trị Paul Taggart đã nói về chủ nghĩa dân túy rằng đó là “một trong những khái niệm chính trị được sử dụng rộng rãi nhất nhưng lại ít được hiểu rõ trong thời đại chúng ta”.
Thuật ngữ này có nguồn gốc như một hình thức tự chỉ định, được sử dụng bởi các thành viên của Đảng Nhân dân hoạt động tại Hoa Kỳ vào cuối thế kỷ 19. Ở Đế quốc Nga trong cùng thời kỳ, một nhóm hoàn toàn khác tự gọi mình là narodniki, thường bị dịch sai sang tiếng Anh là những người theo chủ nghĩa dân túy, điều này càng làm tăng thêm sự nhầm lẫn về thuật ngữ này. Các phong trào của Nga và Mỹ khác nhau ở nhiều khía cạnh khác nhau, và việc họ có chung một cái tên là ngẫu nhiên. Vào những năm 1920, thuật ngữ này du nhập vào tiếng Pháp, nơi nó được dùng để mô tả một nhóm nhà văn bày tỏ sự đồng cảm với những người bình thường.
Mặc dù thuật ngữ này bắt đầu như một cách tự gọi, một phần của sự nhầm lẫn xung quanh nó bắt nguồn từ thực tế là nó hiếm khi được sử dụng theo cách này, với rất ít nhân vật chính trị công khai mô tả mình là “những người theo chủ nghĩa dân túy”. Như nhà khoa học chính trị Margaret Canovan đã lưu ý, “không có phong trào dân túy quốc tế tự giác nào có thể cố gắng kiểm soát hoặc hạn chế sự tham chiếu của thuật ngữ này, và kết quả là những người đã sử dụng nó có thể gắn nó với nhiều nghĩa khác nhau về ý nghĩa”. Ở điểm này, nó khác với các thuật ngữ chính trị khác, như “chủ nghĩa xã hội” (socialism) hay “chủ nghĩa bảo thủ” (conservatism), đã được sử dụng rộng rãi dưới dạng tự gọi bởi các cá nhân, những người sau đó đã trình bày định nghĩa nội bộ của riêng họ về từ này. Thay vào đó, nó có những điểm tương đồng với các thuật ngữ như “cực tả” (far left), “cực hữu” (extremist) hoặc “cực đoan” (extremist), thường được sử dụng trong diễn ngôn chính trị nhưng hiếm khi tự chỉ định.
Trong các phương tiện truyền thông thuộc sở hữu của công ty, thuật ngữ “chủ nghĩa dân túy” thường bị nhầm lẫn với các khái niệm khác như kẻ mị dân (demagoguery), và thường được trình bày như một thứ gì đó đáng “sợ hãi và mất uy tín”. Nó thường được áp dụng cho các phong trào được coi là nằm ngoài xu hướng chính trị chính thống hoặc là mối đe dọa đối với dân chủ. Các nhà khoa học chính trị Yves Mény và Yves Surel lưu ý rằng “chủ nghĩa dân túy” đã trở thành “một khẩu hiệu, đặc biệt là trên các phương tiện truyền thông, để chỉ các phong trào chính trị hoặc xã hội mới ra đời thách thức các giá trị, quy tắc và thể chế cố hữu của nền dân chủ chính thống”. Thông thường, thuật ngữ này được sử dụng chống lại người khác, thường với ý nghĩa miệt thị nhằm làm mất uy tín của đối thủ.
Một số người nhiều lần bị coi là “những người theo chủ nghĩa dân túy” theo nghĩa miệt thị sau đó đã chấp nhận thuật ngữ này trong khi tìm cách loại bỏ những hàm ý tiêu cực của nó. Ví dụ, chính trị gia cực hữu người Pháp Jean-Marie Le Pen thường bị buộc tội theo chủ nghĩa dân túy và cuối cùng đã phản ứng bằng cách nói rằng “Chủ nghĩa dân túy chính xác là tính đến ý kiến của người dân. Trong một nền dân chủ, người dân có quyền giữ quan điểm không? Nếu đúng như vậy, thì đúng vậy, tôi là người theo chủ nghĩa dân túy”. Tương tự, khi được thành lập vào năm 2003, Đảng Lao động Litva trung tả đã tuyên bố: “chúng tôi đang và sẽ được gọi là những người theo chủ nghĩa dân túy”.
Tiếp theo năm 2016, năm chứng kiến Donald Trump đắc cử tổng thống Hoa Kỳ và cuộc bỏ phiếu của Vương quốc Anh rời khỏi Liên minh Châu Âu – cả hai sự kiện đều liên quan đến chủ nghĩa dân túy – từ chủ nghĩa dân túy đã trở thành một trong những thuật ngữ được các nhà bình luận chính trị quốc tế sử dụng rộng rãi nhất. Năm 2017, Từ điển Cambridge đã tuyên bố đây là thuật ngữ Từ của năm.
…
